Kiedy trwa budowa domu, wykonywane są wykopy fundamentów np. za pomocą koparko-spycharki, przerzucana jest nieraz ogromna ilość ziemi. Zdarza się, że pod powierzchnią gruntu, po odkryciu kolejnych warstw ziemi, napotkamy znaleziska, których zupełnie się tam nie spodziewaliśmy. Odkrycia te mogą dotyczyć bardzo wielu aspektów, od znalezisk archeologicznych w formie przedmiotów, po elementy architektury budowlanej, której z założenia na miejscu być nie powinno. Jak postępować podczas tego typu nieprzewidzianych sytuacji?
Odkrycie archeologiczne na budowie
Zdarza się, że pracując nad budową wymarzonego domu każdy etap konstrukcji niesie ze sobą pewne niespodzianki, ale czasami te odkrycia potrafią naprawdę zaskoczyć. Tak właśnie dzieje się w przypadku, kiedy podczas robót ekipa budowlana natknie się na niezwykłe znalezisko, które może wpływać na przebieg całego projektu. Kiedy wykopywane są fundamenty, może okazać się, że odkryty zostanie obiekt archeologiczny. Do obiektów tych zaliczyć można między innymi:
- Pojedyncze przedmioty, np. monety, przedmioty codziennego użytku lub inne wartościowe kulturowo rzeczy pochodzące z minionych wieków. Przykładem takiego odkrycia może być znalezienie w 2019 roku glinianego kubka wypełnionego złotymi monetami. Odkrycia dokonano w Anglii w mieście Ellerby podczas prac remontowych w domu. Skarb z przełomu XVII i XVIII wieku ukryty był pod podłogą budynku, w którym trwał remont.
- Stare wraki inne konstrukcje będące swoistymi zabytkami. Tego typu odkrycie archeologiczne miało miejsce w stolicy Estonii, kiedy to trwały prace podczas budowy biurowca w pobliżu portu w 2022 roku. Czas świetności znalezionego wówczas wraku statku datowano na XIII wiek.
Szczątki ludzkie, kiedy to okazuje się na przykład, że w miejscu, gdzie obecnie znajduje się plac budowy, niegdyś położony był cmentarz. Nietypowe znalezisko może dotyczyć też szkieletów dawnych zwierząt. Ta druga sytuacja miała miejsce podczas budowy jednej z linii metra w Warszawie, kiedy to odkryto kości należące prawdopodobnie od prażubra i mamuta. - Fragmenty dawnych osad czy zachowane elementy świadczące o istnieniu w danym miejscu skupiska mieszkalnego (lub gospodarczego, handlowego itp.). Przykładem takiego odkrycia może być znalezisko podczas budowy drogi S19 na Podkarpaciu w maju 2023 roku. Wykopaliska ujawniły, że najprawdopodobniej natknięto się wówczas na osadę z czasów rzymskich.
Wygląda na to, że place budowy, a nawet zakamarki remontowanych domów mogą nieraz skrywać nie lada odkrycie archeologiczne. Co dzieje się, jeśli na terenie trwających prac budowlanych będzie miała właśnie taka sytuacja?
Konsekwencje znaleziska archeologicznego na budowie
Jeżeli okaże się, że plac budowy skrywa jakieś znalezisko, i można przypuszczać, że jest ono zabytkiem, nie wolno kontynuować robót. Trzeba bowiem postępować zgodnie z tym, co o takiej sytuacji mówią polskie przepisy (między innymi Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Jeżeli więc istnieje przypuszczenie, że odkryto zabytek archeologiczny, konieczne jest zatem to, aby:
- Wstrzymać prowadzenie prac — ma to na celu zminimalizowanie ryzyka uszkodzenia danego przedmiotu czy zniszczenia cennego historycznie miejsca. Należy wstrzymać wszelkie roboty grożące zniszczeniem lub uszkodzeniem znaleziska.
- O ile tylko to możliwe, przy użyciu dostępnych środków zabezpieczyć znaleziony artefakt czy dane miejsce. Przedmiot i miejsce jego odkrycia powinny być niedostępne dla innych.
- Niezwłocznie zawiadomić o odkryciu konserwatora zabytków albo organy gminy.
- Umożliwić oględziny przedmiotu lub miejsca przez specjalistę, jakim jest konserwator zabytków.
- W przypadku odnalezienia szczątków zwierząt — powiadomiony o tym fakcie powinien być też regionalny dyrektor ochrony środowiska.
Nawet samo podejrzenie, że można mieć do czynienia z zabytkiem, wymaga odpowiednich reakcji kierownika budowy i inwestora. Zatajenie znaleziska jest podlegającym grzywnie wykroczeniem. Obawy przed wstrzymaniem prac nie mogą prowadzić do łamania prawa.
Wstrzymanie robót budowlanych
Wojewódzki konserwator zabytków na dokonanie oględzin ma 5 dni od dnia zgłoszenia. Jeżeli nie pojawi się na budowie, a zatem konserwator zabytków nie dokona oględzin, roboty mogą zostać wznowione. Jeśli zaś specjalista stwierdzi, że trzeba przeprowadzić dalsze badania, może zażądać wstrzymania prac na miesiąc, co bywa przedłużone nawet do 6 miesięcy — może być to konieczne do przeprowadzenia badań archeologicznych w niezbędnym zakresie.
Warto wiedzieć, że po dokonaniu zawiadomień i zabezpieczeniu znaleziska, nie trzeba całkowicie rezygnować ze wszystkich prac. Wstrzymać jedynie trzeba na ogół te roboty, które mogą w jakiś sposób wpłynąć na samo znalezisko, np. uszkodzić lub zniszczyć odkryty przedmiot. Przykładowo, kiedy przygotowywane są wykopy pod fundamenty lub trwa rozbiórka i ujawnione w ten sposób zostaną jakieś elementy, co do których podejrzewa się, że kryje się za nimi wartość historyczna, niezwłocznie zaprzestać trzeba dalszego kopania w ziemi czy demontażu budynku. Jednak prawdopodobnie można zebrać ewentualne odpady budowlane wokół budowy czy wywieźć zapełniony gruzem kontener na śmieci, czyli zorganizować wywóz śmieci. Na decyzję pozwalającą na kontynuacją przerwanych robót związanych bezpośrednio ze znaleziskiem trzeba poczekać — wojewódzki konserwator zabytków wydaje decyzję po przeprowadzeniu oględzin.
Skarb na działce
Wydawałoby się, że takie niecodzienne znaleziska jak zakopany skarb można włożyć między bajki i nie zdarzają się w prawdziwym życiu. Właściciel posesji, prowadząc roboty budowlane i zamawiając kontenery na gruz lub pakując odpady zielone do pojemników przy okazji sezonowych porządków w ogrodzie, ostatnie, czego by zapewne się spodziewał, to znalezienie ukrytych kosztowności. Jednak skoro zdarzają się znaleziska archeologiczne, to dlaczego nie miałoby zdarzyć się znalezienie czegoś wartościowego w ogrodzie? Jeżeli znajdzie się rzecz, która ma wyjątkową wartość i nie można ustalić jej właściciela, należy zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora lub organy gminy (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta). Niestety, to nie właściciel posesji ani znalazca ma prawo do wartościowego znaleziska, lecz Skarb Państwa. Znalazca jednak może liczyć na niemałe wynagrodzenie za znalezienie kosztowności.
Stara studnia pod ziemią
Odkrycia na posesji to nie tylko zabytki czy skarby. Pod gruntem mogą znajdować się sztuczne ujęcia wody, które nie są pochwycone w planach architektonicznych. Tak może się zdarzyć, kiedy studnia zostanie wyłączona z użytku na długo wcześniej, np. przez poprzednich właścicieli posesji. Pamiętajmy, że przepisy się zmieniają, a możliwe, że studnia nie spełniała przesłanek do uzyskania pozwolenia wodnoprawnego i sporządzenia projektu robót geologicznych. W takiej sytuacji nowy właściciel posesji może nie wiedzieć o tym, że na danym terenie było dodatkowe ujęcie wody i że pod gruntem znajdują się jego pozostałości. W przypadku odkrycia starej studni, skonsultuj się z hydrotechnikiem lub innym specjalistą z zakresu studni i hydrauliki. Taki ekspert będzie w stanie ocenić stan ujęcia, jego funkcjonalność i wpływ na budowę nowego domu. Jeśli zajdzie konieczność rozebrania studni, powstały gruz załadować można do kontenera i zwyczajnie zorganizować wywóz gruzu, dzięki czemu bardzo możliwe, że stare fragmenty ujęcia zyskają drugie życie jako kruszywo.
Niewybuchy na budowie
A co, jeśli plac budowy okaże się miejscem, gdzie znalezione będą niewybuchy? Od czasu do czasu słyszy się o przedmiotach zawierających materiały wybuchowe, wydobywanych na powierzchnię podczas robót budowlanych lub ziemnych. Zdarza się wówczas, że znalezione zostają granaty miny, pociski, ładunki materiałów wybuchowych i wiele innych, a także pozostałości tego rodzaju broni, które również mogą być niebezpieczne. Za każdym razem, kiedy znajdzie się niewypał lub niewybuch:
1. Nie wolno przenosić, ani nawet dotykać znaleziska.
2. Należy oddalić się z miejsca znalezienia przedmiotu.
3. Zabezpieczyć teren tak, aby nie weszły na niego inne osoby.
4. Niezwłocznie powiadomić policję, która pokieruje dalszym postępowaniem, ewentualnie straż miejską, straż pożarną.
Niezwykłe odkrycia w trakcie prowadzenia budowy mogą być nie tylko fascynujące, ale także wymagać mogą podjęcia odpowiednich działań. Należy zawsze pamiętać, że ważne jest skonsultowanie się z odpowiednimi ekspertami, aby ocenić wpływ odkrycia na cały projekt budowlany. Czasami konieczne jest przerwanie prac, aby przeprowadzić badania lub podjąć inne działania mające na celu zachowanie bezpieczeństwa i jakości budowy. W każdym przypadku ważne jest podejmowanie decyzji na podstawie rzetelnej wiedzy i konsultacji z profesjonalistami. Dzięki temu można uniknąć problemów i zakończyć budowę domu z sukcesem.
