Recykling, czyli odzyskiwanie surowców wtórnych, jest warunkiem zrównoważonego gospodarowania odpadami. O zaletach odzysku surowców mówią ekolodzy w Polsce i na całym świecie. Recykling ogranicza zużycie naturalnych surowców i redukuje ilość odpadów. Rocznie w naszym kraju poddawane są procesowi recyklingowania miliony surowców, od szkła, przez papier, aluminium, po tworzywa sztuczne. Wskaźnik odzysku systematycznie wzrasta, co pozytywnie odbija się na środowisku. Szacuje się, że w 2025 roku, zgodnie z przewidywanymi przepisami obowiązującej wówczas dyrektywy odpadowej, gminy będą musiały poddać selektywnej zbiórce i przygotowaniu do recyklingu aż 55% wszystkich odpadów. Prognozy te pod względem polityki proekologicznej brzmią bardzo zadowalająco. Jednak warto mieć świadomość, że nie wszystko, co wyrzucamy, nadaje się do recyklingowania. Jakie zatem są pod tym względem ograniczenia? Co nie nadaje się do recyklingu?
Ogólne zasady recyklingu
Przypomnijmy krótko ogólne zasady, jakimi trzeba kierować się, aby z tego, co trafia do śmieci, można było odzyskać surowce wtórne. Wszystkie odpady komunalne, czyli śmieci bytowe z gospodarstw domowych, podzielić można wg pięciu frakcji. Frakcjom tym odpowiadają surowce, z których składają się odpady. Mamy więc w domu osobne kosze na papier, na plastik i metal, opakowania szklane i odpady bio. Ostatnia frakcja to odpady zmieszane, które z różnych względów nie nadają się do umieszczenia w żadnym z pozostałych pojemników. Przed umieszczeniem odpadu w konkretnym koszu należy więc dokładnie przyjrzeć się i ocenić, z jakiego surowca jest wykonany odpad. Zdarza się, że to, co ma zostać umieszczone w koszu, składa się z wielu dających się rozdzielić surowców. Zakręcony słoik to częściowo opakowanie szklane (szklana część słoja) i najczęściej metal lub tworzywo sztuczne (zakrętka). W takim przypadku osobno wyrzucić należy szklaną część do kosza na odpady szklane, osobno zakrętkę do pojemnika na metal i plastik. Opakowania wielosurowcowe, np. kartoniki, gdzie występuje warstwa papieru, ale też folii i aluminium, należy umieścić w koszu na odpady zmieszane.
Oprócz odpadów komunalnych możemy mieć do czynienia z innymi rodzajami śmieci. Odpady po budowie czy remoncie nadają się do recyklingu, szczególnie jeśli mowa o tzw. czystym gruzie. Zamawiając wywóz odpadów po budowie, zapewniamy tym samym ich efektywne recykling. Zapełniony kontener na odpady wywożony jest w miejsce, gdzie zawartość poddawana jest segregacji, oczyszczaniu i przetwarzaniu np. na kruszywo.
Kłopotliwe odpady zmieszane
Wspomnieliśmy wcześniej, że segregując odpady na papier, plastik i metal, szkło i odpady bio przyczyniamy się do efektywnego recyklingu. Czy to jednak oznacza, że wszystko, co trafia do kubła na odpady zmieszane, skazane jest na długi rozkład na wysypisku śmieci? Niekoniecznie. Kiedy odpady zmieszane trafiają w miejsce ich przetwarzania, sortowane są dwuetapowo. W pierwszym etapie próbuje się w jak największym stopniu wyłuskać z zanieczyszczeń to, co jeszcze nadaje się do recyklingu. Dopiero kiedy skład śmieci wskazuje na brak możliwych do odzyskania surowców, trafią one do spalenia. Na tym etapie, czyli podczas spalania, uzyskuje się tak zwane paliwo alternatywne. To, co nie uległo spaleniu, trafia na składowisko.
Mokry lub brudny papier
Sam fakt, że coś wykonane jest z papieru, nie oznacza, że umieszczając to w pojemniku na papier, zapewnimy tym samym jego skuteczny recykling. Aby proces ten był efektywny, papier musi być czysty i suchy. Czystość papieru należy rozumieć tak, że nie może być on zabrudzony (jak np. zużyte chusteczki higieniczne). Papier zadrukowany, np. w formie gazety czy zapisany, w formie notesu, spełnia warunek czystości i nie przeszkadza w odzysku surowców. Jeśli jednak wytrzeć ręcznikiem papierowych stół kuchenny, a na ręczniku pozostaną tłuste plamy, papier wyrzucić trzeba do pojemnika na odpady zmieszane. Ani mokry, ani zatłuszczony lub w inny sposób zabrudzony papier nie nadaje się do odzyskiwania z niego surowca.
Razem z papierem nie mogą trafiać do śmietnika na ten rodzaj surowca inne zanieczyszczenia, w tym mechaniczne, chemiczne i mikrobiologiczne, dlatego do recyklingu nie nadaje się:
- papier lakierowany lub foliowany
- kalka
- tapety
- papierowe artykuły higieniczne
- papierowe opakowania z zawartością w środku
Papierowe odpady nienadające się do recyklingu zostają poddane utylizacji. Przekazywane są wówczas bądź to do kompostowania (np. jeśli były już wielokrotnie recyklingowany i kolejny proces odzyskiwania surowców nie byłby efektywny) lub zostają spalone.
Uwaga na szkło
Frakcja na szkło dotyczy jedynie opakowań szklanych. Jest to o tyle istotne, że szkło, które służy jako opakowania jakiegoś produktu, np. kosmetyku kolorowego, pielęgnacyjnego bądź produktów spożywczych, wyprodukowane jest w innej technologii, niż szkło żaroodporne, lustro czy szyba. Te zaś wymagają również innej technologii przetwarzania. Nadają się do recyklingu, jednak jeśli zostaną umieszczone w pojemniku na opakowania szklane, wydłużają proces przygotowawczy do odzysku szkła opakowaniowego.
Plastik plastikowi nierówny
Plastik to jeden z najczęściej występujących surowców. Nie każdy jednak nadaje się do ponownego wykorzystania.
Tworzywa sztuczne uzyskuje się z takich surowców jak np. PET, (politereftalan etylenu) – plastycznego polimeru wykorzystywanego na masową skalę do produkowania włókien syntetycznych czy plastikowych butelek. Bardzo dobrze znosi recykling, podobnie jak PE-HD – wysokiej gęstości polietylen, który wykorzystuje się np. do produkcji dziecięcych butelek na mleko czy opakowań chemii gospodarczej. Ale już polichlorek winylu, popularnie zwany PVC, nie zawsze nadaje się do recyklingu. Może bowiem wydzielać toksyny, szkodząc zdrowiu. Nadaje się do odzysku tylko w przypadku odpadów budowlanych. Podobnie toksyczne substancje może wydzielać polistyren, z którego wyprodukowane mogą być np. opakowania styropianowe. Polistyren bardzo trudno ulega biodegradacji, a recyklingowanie go w bezpieczny sposób jest niezwykle kosztowne, dlatego uznaje się śmieci z polistyrenu za uciążliwe i nieopłacalne, jeśli chodzi o odzysk surowca.
Ciekawym przykładem tworzywa są soczewki kontaktowe, które ulegają tylko częściowej biodegradacji. Pozostałości po soczewkach, które nie ulegają temu procesowi, to tak zwany mikroplastik.
Na wielu opakowaniach z plastiku znaleźć można charakterystyczny symbol, eko-trójkąt. W symbol ten wpisana jest czasem cyfra od 1 do 7, co oznacza rodzaj plastiku, z jakim mamy do czynienia. Cyfra 1 i 02 oznacza, że tworzywo nadaje się do recyklingu. Opady z cyfra 03-07 zwykle nie są poddawane recyklingowi.
Odpady niebezpieczne
Odpady niebezpieczne to np. baterie, akumulatory, żarówki, odpady zawierające rtęć, rozpuszczalniki, lakiery do samochodów w sprayu, odpady medyczne i weterynaryjne czy elektrośmieci. Część z nich, np. elektroodpady czy żarówki, mogą być poddane recyklingowi po odpowiednim przygotowaniu ich do tego. Część stanowi jednak z definicji niebezpieczeństwo dla zdrowia człowieka, zwierząt i środowiska. To właśnie z uwagi na to niebezpieczeństwo, już sam wywóz śmieci niebezpiecznych obwarowany jest rygorystycznymi warunkami. Recykling niektórych odpadów niebezpiecznych zminimalizowany jest na rzecz procesów utylizacji. W zależności od tego, o jakim konkretnie odpadzie mowa, metody utylizacji mogą się różnić. Odpady medyczne np. trzeba unieszkodliwiać metodą autoklawowaniu lub spalania. Z wiadomych względów, odpady niebezpieczne, które nie są poddawane recyklingowi, to wszelkie śmieci, które same w sobie są niebezpieczne, np. te pochodzenia szpitalnego, które mogą zawierać zanieczyszczenia biologiczne bądź śmieci pochodzenia budowlanego, jak azbest, który jest chorobotwórczy.
Do recyklingu nie nadaje się papier, który jest mokry, zabrudzony lub zatłuszczony. Odpady zmieszane do pewnego stopnia będą recyklingowane, jednak większość z nich zostaje przetworzona na paliwo lub pozostawiona na wysypisku. Szkło, które trafia do wyrzucenia w ramach odpadów komunalnych, musi być szkłem opakowaniowym, w przeciwnym razie jego recykling będzie opóźniony lub uniemożliwiony. Plastik, którego odzyskaniem może być kłopot, polietylen niskiej gęstości, polistyren i inne tworzywa, które są niebezpieczne, np. zawierające szkodliwy bisfenol.
